Tłusty Czwartek – historia, tradycje, ciekawostki

Tłusty Czwartek to jeden z najbardziej charakterystycznych dni w polskim kalendarzu, który co roku przyciąga tłumy do cukierni i piekarni. Mimo że kojarzy się głównie z jedzeniem pączków i faworków, warto poznać historię i tradycje towarzyszące temu słodkiemu świętu, by w pełni docenić jego znaczenie w polskiej kulturze.

Skąd wzięło się to słodkie święto?

Tłusty Czwartek ma swoje korzenie jeszcze w czasach pogańskich, kiedy celebrowano koniec zimy i nadejście wiosny. Spożywanie tłustych potraw oraz różnorodnych wypieków było wtedy formą celebracji życia i przywoływania pomyślności na kolejne miesiące. Później, wraz z rozwojem chrześcijaństwa, tradycja ta została zaadaptowana, stając się elementem karnawału poprzedzającego Wielki Post.

Przejęcie dawnych obrzędów przez Kościół sprawiło, że Tłusty Czwartek stał się ostatnim dniem obfitej konsumpcji tuż przed Środą Popielcową, rozpoczynającą Wielki Post. To właśnie wtedy, zgodnie z nakazami religijnymi, należało powstrzymać się od spożywania mięsa i tłuszczów, co wcześniej skutkowało wzmożonym objadaniem się różnorodnymi przysmakami. Z biegiem lat karnawał, zwłaszcza w krajach katolickich, stał się okresem zabawy i radości, a Tłusty Czwartek idealnie wpasował się w tę tradycję jako dzień pełen słodkich smaków.

Pączki i faworki, czyli kulinarne symbole Tłustego Czwartku

Kiedy myślimy o Tłustym Czwartku w Polsce, natychmiast przychodzą nam do głowy pączki i faworki. Typowe pączki dawniej były nadziewane nie tylko słodkimi konfiturami, ale także… słoniną czy boczkiem. Z biegiem lat receptury uległy zmianie i obecnie najpopularniejszy wariant to miękkie ciasto drożdżowe z nadzieniem różanym lub śliwkowym, polane lukrem bądź posypane cukrem pudrem. Zgodnie z przesądem, zjedzenie choć jednego pączka w Tłusty Czwartek ma zapewnić pomyślność na cały rok.

Drugim słodkim symbolem tego dnia są faworki, nazywane też chrustem lub chruścikami. To kruche, cieniutkie paseczki ciasta, przeplatane w charakterystyczny sposób i smażone w głębokim tłuszczu. Po wyjęciu z patelni posypuje się je cukrem pudrem, co dodaje im delikatności i sprawia, że trudno poprzestać na jednej porcji.

Choć Tłusty Czwartek w całej Polsce kojarzy się przede wszystkim z pączkami i faworkami, w niektórych miejscach kraju można natknąć się na lokalne wariacje tych przysmaków. W niektórych regionach popularne są tzw. oponki, czyli małe, okrągłe pączki bez nadzienia, a w innych dużym powodzeniem cieszą się racuchy drożdżowe posypane cukrem.

Kiedy obchodzimy Tłusty Czwartek?

Data Tłustego Czwartku jest ruchoma, ponieważ ściśle wiąże się z Wielkanocą, a co za tym idzie – z karnawałem. Wypada zawsze w ostatni czwartek przed Środą Popielcową, zwykle na przełomie lutego i marca, choć zdarzają się lata, gdy obchodzimy go już w styczniu. Polacy niezwykle chętnie celebrują ten dzień, ustawiając się w długich kolejkach przed cukierniami i piekarniami, aby zdobyć swoje ulubione pączki i faworki. Wiele osób deklaruje, że w Tłusty Czwartek nie liczy kalorii, skupiając się głównie na czerpaniu radości z wyjątkowych smaków i wspólnym spędzaniu czasu z bliskimi.

Choć Tłusty Czwartek jest najsilniej zakorzeniony w polskich zwyczajach, podobne święta obchodzone są w wielu krajach na świecie. Niemcy mają swój Weiberfastnacht, gdzie królują pączki zwane Berliner lub Krapfen, we Włoszech świętuje się Giovedì Grasso podczas słynnego karnawału w Wenecji, we Francji celebruje się Mardi Gras (Tłusty Wtorek), a w Wielkiej Brytanii odpowiednikiem jest Shrove Tuesday, znany też jako Pancake Day.

Sprawdzone przepisy na pączki i faworki

Przepis na tradycyjne pączki 🍩

Składniki (na około 15-20 sztuk):

• 500 g mąki pszennej 🌾
• 50 g świeżych drożdży 🍞 (lub 7 g drożdży instant)
• 200 ml ciepłego mleka 🥛
• 4 łyżki cukru (np. trzcinowego) 🍬
• 4 żółtka 🥚
• 1 całe jajko 🥚
• 60 g masła (rozpuszczonego i przestudzonego) 🧈
• szczypta soli 🧂
• olej lub smalec do smażenia 🍳
• 1 łyżka spirytusu lub rumu 🥃 (zapobiega chłonięciu tłuszczu)
• ulubione nadzienie (konfitura różana, powidła śliwkowe, budyń, krem czekoladowy) 🍓🍫
• lukier lub cukier puder do dekoracji

Przygotowanie:

1. Rozkrusz drożdże do ciepłego mleka, dodaj 1 łyżkę cukru i 2 łyżki mąki, a następnie wymieszaj i odstaw na około 10-15 minut do wyrośnięcia.
2. W dużej misce zmiksuj żółtka, całe jajko oraz pozostały cukier, aż masa stanie się puszysta.
3. Do ubitej masy dodaj rozczyn drożdżowy, rozpuszczone masło, spirytus i przesianą mąkę ze szczyptą soli. Zagnieć lub zmiksuj całość do momentu uzyskania elastycznego ciasta (ok. 10-15 minut).
4. Przykryj ciasto ściereczką i odstaw w ciepłe miejsce na ok. 1 godzinę, aby podwoiło objętość.
5. Wyrośnięte ciasto wyłóż na stolnicę posypaną mąką, lekko zagnieć i podziel na porcje wielkości piłeczki pingpongowej. Uformuj kulki.
6. Ułóż pączki na oprószonej mąką powierzchni, przykryj ściereczką i pozostaw na kolejne 20-30 minut do wyrośnięcia.
7. Rozgrzej olej (lub smalec) do temperatury ok. 175°C 🌡️ i smaż pączki partiami – po 2-3 minuty z każdej strony, aż będą złociste.
8. Po usmażeniu połóż je na papierowym ręczniku, aby odsączyć nadmiar tłuszczu.
9. Na koniec nadziewaj pączki konfiturą lub budyniem i udekoruj lukrem bądź cukrem pudrem.

Porada: Dodatek spirytusu sprawia, że pączki nie chłoną tak dużo tłuszczu i są przyjemnie puszyste.

Przepis na chrupiące faworki (chruściki)

Składniki (na dużą porcję):

• 300 g mąki pszennej 🌾
• 4 żółtka 🥚
• 3 łyżki gęstej śmietany 18% 🍶
• 1 łyżka spirytusu 🥃 (lub octu spirytusowego)
• 1 łyżka masła (miękkiego) 🧈
• 1 łyżka cukru pudru 🍬
• szczypta soli 🧂
• olej lub smalec do smażenia 🍳
• dodatkowy cukier puder do posypania

Przygotowanie:

1. W dużej misce połącz mąkę, żółtka, śmietanę, spirytus, masło, cukier puder oraz sól.
2. Zagnieć ciasto tak, aby było elastyczne i gładkie (w razie potrzeby podsyp mąką).
3. Uformowaną kulę ciasta przykryj ściereczką i odstaw na 15-20 minut, aby ciasto lekko odpoczęło.
4. Po tym czasie rozwałkuj bardzo cienko (najlepiej na grubość 1-2 mm).
5. Pokrój ciasto w paski o szerokości ok. 3 cm i długości 10-12 cm. W środku każdego paska zrób nacięcie i przepleć jeden koniec przez powstały otwór, tworząc charakterystyczny kształt faworka.
6. Rozgrzej olej lub smalec do temperatury ok. 175°C 🌡️ i smaż faworki partiami – krótko z obu stron, aż będą złociste.
7. Odsącz na papierowym ręczniku, a gdy lekko przestygną, posyp obficie cukrem pudrem.

Porada: Aby faworki były jeszcze bardziej kruche, warto „bić” ciasto wałkiem przez kilka minut (składając je co jakiś czas), dzięki czemu napowietrza się i staje się lepsze w smażeniu.

Dlaczego warto kultywować tradycje?

Tłusty Czwartek to święto łączące polską kuchnię z bogatą historią i zwyczajami, które przetrwały w naszej kulturze przez stulecia. Dzięki niemu możemy zrozumieć, jak ważne były dla dawnych społeczności okresy przejściowe między zimą a wiosną i jak silnie kształtowały one współczesne obyczaje. Przekazywanie tych tradycji z pokolenia na pokolenie wzbogaca naszą tożsamość kulturową, a także sprawia, że w ten jeden dzień w roku możemy bezkarnie cieszyć się słodkimi pysznościami. Nie zapomnijmy przy tym, że Tłusty Czwartek to także doskonała okazja do spotkań w gronie przyjaciół i rodziny, wspólnego kosztowania ulubionych łakoci i dzielenia się radością.